Birçok medeniyete yuva olarak tarih sandığı haline gelmiş Ankara’nın, kanlı savaşlara cephe olmuş yorgun dağlarını, ‘Ankara’da Görülmesi Gereken 100 Mekan’ programımızla ziyaret ettik. Türk milletinin kaderini değiştiren Sakarya Meydan Muharebesi’nin 100. yılında, Ankara’ya 75 kilometre uzaklıkta bulunan Haymana ilçesindeki, Mangal Dağı Şehitliği’ni ziyaret ettik.
Türk milletinin zaferiyle sonuçlanan, 22 gün 22 gece süren Sakarya Meydan Muharebesi’nin ilk başladığı Mangal Dağı bölgesini Haymana Belediyesinden Tarih Uzmanı Ferdi Çakmak bizlere tanıttı.
Mangal Dağı, yaklaşık 120 kilometrelik bir cephe hattında cereyan eden Sakarya Meydan Muharebesi’nde en şiddetli çatışmaların gerçekleştiği ve bölgeye en hakim yer olan diye konuşan Ferdi Çakmak, “Yunan ordusu, harekat planı gereği Türk ordusunu güneyden kuşatarak imha etmek, Haymana’yı ele geçirmek, arkasından Ankara’ya doğru ilerlemek istemiştir. Bu yüzden Sakarya Meydan Muharebesi’nde ilk kurşunların atıldığı yer Mangal Dağı’dır diyebiliriz. 23 Ağustos 1921’de öğle saatlerinde Sakarya Meydan Muharebesi başlıyor. Akşam saatlerinde çok büyük bir fırtına çıkıyor. Yağmurla beraber maalesef Türk ordusu, muharebenin henüz ilk gününde Mangal Dağı’ndan çekilmek zorunda kalıyor. Bu geri çekiliş Türk ordusunda moralleri bozuyor. Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşa birer telgraf göndererek geri çekilmenin olumsuz etkisini ortadan kaldırmak istiyor. Mangal Dağı’ndan çekilen Türk birlikleri tutunabildikleri ilk noktadan tekrar savunmalarına devam ediyorlar. Yunan ordusunun ilerleyişini engellemek için Giresun Gönüllü Alayları bölgeye sevk ediliyor. Topal Osman ve Hüseyin Avni Alpaslan Bey’in sorumluluğunda olan Giresun Gönüllü Alayları kendi yöresel kıyafetleri ile Sakarya Meydan Muharebesi’ne katılıyorlar. Maalesef büyük çoğunluğu burada şehit oluyor.” ifadelerini kullandı.
Şiddetli muharebelerin sadece Mangal Dağı’yla da sınırlı olmadığını belirten Ferdi Çakmak, “Buranın devamında Türbetepe, İkiztepeler, Çal Dağı ve Polatlı’ya kadar uzanan bir cephe hattında 24 Ağustos’tan itibaren şiddetli muharebeler başlıyor. Zaman zaman gerçek çekilişler yaşanıyor çünkü Yunan ordusu sayı olarak çok üstün bir şekilde taaruza geçiyor. Türbetepe’de de yine bir geri çekilme söz konusu oluyor. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, 26 Ağustos 1921’de tarihe geçecek. o emrini veriyor; Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh, bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça, terk olunamaz.’ Bu emir doğrultusunda Türk birlikleri geri çekilmiş olsa bile tutunabildikleri ilk noktada savunmalarına devam ediyorlar ve bu şekilde 22 gün boyunca saat saat el değiştiren cephelerin olduğu çok şiddetli bir muharebe gerçekleşiyor. En sonunda 13 Eylül gününde zafer kazanıyor.” şeklinde konuştu.
Çakmak şöyle devam etti: “Biz Haymana için ‘Milli Mücadele’nin Son Kalesi’ ifadesini kullanıyoruz. Gerçekten bu noktalardan geri çekiliş Ankara’yı, yani Milli Mücadele merkezinin ele geçirilmesi demek. Bu yüzden biz ‘Son Kale Haymana’ ifadesini çok fazla kullanırız ve bu yerine de bir ifade.
Günlerce süren muharebeler sonrası Yunan ordusu da tükenme noktasına geliyor ve Mangal Dağı’nı terk ediyor. Çünkü savaş artık güneyden kuzeye doğru kayıyor. 11 Eylül günü Türk süvarileri tekrar Mangal Dağı’nı ele geçirerek ay yıldızlı bayrağımızı burada dalgalandırıyor. İstiklal şairimiz Mehmet Akif Ersoy’un, İstiklal Marşı’nda, ‘Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı, düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı’ olarak tarif etti topraklar aslında tam olarak burası. Çünkü bu topraklar gerçekten kanla sulanmış yerler.”
Mangal Dağı Şehitliği’nde yatan askerlerimiz hakkında bilgi veren Tarih Uzmanı Çakmak, “Genelkurmay Başkanlığının vermiş olduğu sayıya göre, Sakarya Meydan Muharebesi’nde 5 bin 700 civarında şehidimiz var. Ancak 10 binin üzerinde de kayıp belirtiliyor. 2015 yılında Haymana ve Polatlı ilçelerinin Tarihi Milli Park ilan edilmesiyle birlikte savaşın gerçekleştiği bu coğrafyada Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğünce çalışmalar yapılıyor. Bu çalışmalar sonucu kayıp olarak belirtilen şehit askerlerimizin cenazelerine ulaşılıyor. Şu ana kadar yapılan çalışmalarda 4 binin üzerinde şehit mezarı tespit edildi. Şehitliklerimiz yapıldı, ziyarete açıldı. Doğa Koruma Milli Parklar Müdürlüğü şehitlerimizi tespit edince cenazelerin etrafı taşlarla belirlendi. İsimleri maalesef yok çünkü künyelerine ulaşılabilen askerlerimizin isimleri yer alıyor. Yerlerini tespit edilerek aslında onlara olan borcumuzu da bir şekilde ödemiş oluyoruz. Çalışmalar halen devam ediyor ve 10 bine yakın bir tespit edilmeyi bekleyen şehitlerimiz de bulunuyor.” dedi.
Milli mücadeleye şahitlik eden Haymana da, Türk milleti için kahramanca çarpışan atalarımızın ebedi ikametgâhı Mangal Dağı Şehitliği’ni mutlaka ziyaret etmelisiniz.
